مهمترین عوامل تاثیرگذار بر صادرات فولاد
عوامل گوناگونی بر روند صادرات محصولات تاثیرگذار می باشد. از جمله این عوامل می توان به قانون منع صادرات، سهمیه بندی صادراتی و اعمال یا عدم اعمال تعرفه متناسب با وضعیت و شرایط حاکم بر تجارت جهانی و همچنین عوامل اقتصادی، سیاسی و کالاهای جانشینی می باشد.
مقدمه
صنعت فولاد به عنوان یکی از صنایع استراتژیک و مهم در اقتصاد جهانی شناخته می‌شود. با این حال، میزان صادرات آهن‌آلات در ایران چشمگیر نیست. به اعتقاد کارشناسان، میزان صادرات فولاد ایران در مقایسه با کشوری مانند ترکیه که فولاد خود را با خرید قراضه و انرژی تولید می‌کند، بسیار اندک است.
برای درک عمق این فاصله، می‌توان به این مثال اشاره کرد: صادرات ترکیه بیش از ۱۰ میلیون تن تنها در محصولات طولی است، در حالی که این رقم در بهترین حالت برای ایران کمی بیش از دو میلیون تن در کل محصولات نوردی است. در سال‌های اخیر، عواملی مانند قانون منع صادرات، سهمیه‌بندی صادراتی و اعمال یا عدم اعمال تعرفه متناسب با شرایط حاکم بر تجارت جهانی باعث تغییرات در روند صادرات آهن‌آلات شده‌اند. همچنین، از دست دادن بازارهای صادراتی و جایگزینی رقبا در این بازارها، هزینه‌های اعتمادسازی دوباره را افزایش داده است.
نگاهی گذرا بر ارقام صادرات و واردات فولاد ایران
میزان صادرات فولاد ایران در سال ۱۳۸۰ برابر با ۱.۳ میلیون تن بوده که این رقم تا پایان سال ۱۳۹۵ به ۵.۹۴۵ میلیون تن رسیده است. رشد صادرات در این دوره برابر با ۱۰.۱ درصد برآورد شده است. در مقابل، میزان واردات فولاد از ۴.۸ میلیون تن در سال ۱۳۸۰ به ۱۱.۸ میلیون تن در سال ۱۳۸۹ افزایش یافت اما پس از آن، روند نزولی به خود گرفت و در سال ۱۳۹۵ به ۳.۹ میلیون تن کاهش یافت.
بررسی تجارت محصولات فولادی
صادرات محصولات فولادی در ایران به دو دسته کلی محصولات تخت و محصولات طولی تقسیم می‌شود.
محصولات تخت
صادرات محصولات تخت طی دوره ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ با کاهش ۱۶ درصدی مواجه بوده است. میزان صادرات این محصولات در سال ۱۳۹۳ برابر با ۱.۵۵۴ هزار تن بوده که در سال ۱۳۹۵ به ۱.۳۰۲ هزار تن کاهش یافته است. در این میان، صادرات محصولات تخت به کشورهای هدف با افزایش از ۶۴۲ هزار تن در سال ۱۳۹۳ به ۱۰۷۳ هزار تن در سال ۱۳۹۵ همراه بوده است.
مهمترین مقاصد صادراتی محصولات تخت:
سال ۱۳۹۳: ایتالیا با ۵۶۱ هزار تن (۳۶ درصد از کل صادرات)
سال ۱۳۹۴: امارات متحده عربی با ۲۹۳ هزار تن
سال ۱۳۹۵: ایتالیا و امارات همچنان در صدر مقاصد صادراتی قرار دارند.
محصولات طولی
صادرات محصولات طولی طی دوره ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۴ با افزایش ۴۴ درصدی همراه بوده است. میزان صادرات این محصولات از ۴۶۱ هزار تن در سال ۱۳۹۳ به ۶۶۵ هزار تن در سال ۱۳۹۴ و سپس ۶۸۹ هزار تن در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است.
میزان صادرات محصولات طولی به کشورهای هدف از ۴۴۹ هزار تن در سال ۱۳۹۳ به ۶۷۵ هزار تن در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است.
چالش‌های پیش روی صادرات فولاد
صادرات فولاد ایران با چالش‌های متعددی مواجه است که رقابت‌پذیری آن را کاهش می‌دهد:
تحریم‌های بین‌المللی
نوسانات قوانین تجاری و صادراتی
تغییرات شدید نرخ ارز
عدم وجود ساختارهای مناسب بازاریابی
مشکلات تأمین مواد اولیه و زیرساخت‌های حمل‌ونقل
رقابت شدید با تولیدکنندگان بزرگی مانند چین، ترکیه و هند
تعرفه‌های بالای وارداتی و سیاست‌های ضددامپینگ برخی کشورها
استانداردهای سخت‌گیرانه زیست‌محیطی و افزایش تقاضا برای فولاد کم‌کربن
عوامل مؤثر بر صادرات فولاد
عوامل اقتصادی
نرخ ارز و سیاست‌های ارزی: کاهش ارزش پول ملی می‌تواند مزیت رقابتی برای صادرکنندگان ایجاد کند.
رشد اقتصادی و تقاضای جهانی: رونق اقتصادی موجب افزایش تقاضا برای فولاد می‌شود، در حالی که رکود جهانی صادرات را کاهش می‌دهد.
قیمت مواد اولیه: هزینه تأمین سنگ‌آهن، زغال‌سنگ و انرژی بر رقابت‌پذیری صنعت فولاد اثرگذار است.
عوامل سیاسی
تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری
روابط بین‌المللی و توافقات تجاری
نقش دولت در حمایت از صادرات
کالاهای جایگزین
با پیشرفت فناوری و تولید محصولات پتروشیمی، امکان جایگزینی برخی از محصولات فولادی در صنایع مختلف وجود دارد. این تغییر در بلندمدت می‌تواند بر روند صادرات محصولات فولادی اثرگذار باشد.
رقابت در بازارهای جهانی
دامپینگ و قیمت‌گذاری رقابتی: کشورهایی مانند چین و روسیه با دامپینگ محصولات فولادی، بازارهای صادراتی سایر کشورها را تهدید می‌کنند.
کیفیت و استانداردهای بین‌المللی: رعایت استانداردهای جهانی به افزایش سهم ایران در بازارهای صادراتی کمک می‌کند.
هزینه‌های حمل‌ونقل و دسترسی به بازارهای هدف: نزدیکی جغرافیایی به بازارهای مصرف می‌تواند مزیت رقابتی مهمی باشد.
چالش‌ها و فرصت‌های صادرات فولاد ایران
چالش‌ها
تحریم‌های اقتصادی و مشکلات نقل‌وانتقال ارز
بی‌ثباتی قوانین صادراتی
ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل
فرصت‌ها
گسترش روابط تجاری با کشورهای منطقه
عضویت در پیمان‌های تجاری مانند بریکس
افزایش تقاضای فولاد در پروژه‌های زیرساختی کشورهای همسایه
نتیجه‌گیری
صادرات فولاد ایران تحت تأثیر عوامل اقتصادی، سیاسی، رقابتی و فناوری قرار دارد. برای بهبود جایگاه ایران در بازارهای جهانی، باید سیاست‌های حمایتی دولت، توسعه زیرساخت‌های صادراتی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید در اولویت قرار گیرد. همچنین، رعایت استانداردهای کیفی و زیست‌محیطی و بهره‌گیری از فرصت‌های تجاری جدید، نقش مهمی در افزایش صادرات فولاد ایفا خواهد کرد.
